Kıtasal Sürüklenme, Kabuk ve Tabaka Tektoniği, Fay Hatları

Kıtasal Sürüklenme, Kabuk ve Tabaka Tektoniği, Fay Hatları
Kıtaların oluşumu, dünyanın katmanları ve kıtasal sürüklenme, kıtasal kabuk, tabaka tektoniği ve fay hatlarının oluşumu Coğrafya kapsamında kpss benzeri pek çok ösym sınavında soru olabilecek konulardır. Bu sayfadaki bilgilere ek olarak Coğrafya – Yüzey Şekilleri ‘ni de inceleyebilirsiniz.

KITASAL SÜRÜKLENME
Dünya kara parçaları gezegen yüzeyinde hareketlidir.
Bu parçalar milyonlarca yıl önce parçalanmış ve tekrar birleşerek bugünkü kıtalar oluşmuştur. Dünya katı yüzeyi okyanus kabuk plakaları ve kıtasal kabuktan oluşur.
Kıtasal kayma
İki kabuk türü de yoğun kaya mantosu üzerinde yüzer.
Manto kayasının katı olmasına rağmen mantodaki basınç ve ısı onun koyu bir macun gibi akmasına neden olur.
Çekirdekteki ısının transferi, manto kayasının yüzeye doğru yükselmesine ve tekrar alçalmasına yol açar. Bu sürece ısı yayın adı verilir. Manto kayası yüzeyinin hareket etmesi ile kıtalar yerkabuğu etrafında yavaş yavaş sürüklenir.

KITASAL KABUK
Okyanus kabuğu altı veya yedi kilometre kalınlığında yoğun bir bazalt (volkanik karataş) tabakası ve onun üzerindeki çökeltiden ibarettir. Kıtasal kabuk daha kalın olup ortalama kalınlığı 30 kilometredir ve dağlık alanlarda 60 kilometreye kadar ulaşır.
Yoğunluğu okyanus kabuğuna oranla daha düşüktür, esas olarak; yüzeyde köpük gibi yüzen silis yönünden zengin granit ve çökeltiden oluşur.
Levhalar
Yüzen bir buzdağı gibi en üst bölümü dağlar, en alt bölümü ise mantonun içine batan kıta temelidir.
Okyanus kabuğu sürekli olarak oluşur ve yok olur, yani çökeltisi nispeten yenidir. Ancak; kıtasal materyal, yer yüzeyinin katılaşmasından beri bırikmektedir. Bazı kıtaların (Avustralya ve Kuzey Amerika gibi) merkezindeki materyalin yaşı dört milyar yıldan fazladır.
Kenarlardaki çökeltinin birikmesi, volkanların yeni kayalar püskürtmesi ve kıta tabanına erimiş kaya enjeksiyonu ile kıta kalınlaşır. Kıta tabanı mantoya battığında ısınır ve erimeye başlar.
Granit bu erimenin sonucu oluşur.
Kayadaki nem ile yağlanan büyük granit kütlesi, dev sıvı kabarcıkları gibi kıta içinde yükselir.
Granit, büyük kütleli kristal kayası oluşturmak üzere katılaşırken çevresindeki kayayı pişirir. Bu kayalar yüzey erozyonuna maruz kaldığı yerde granit arazileri meydana getirir (İngiltere’deki Dartmoor gibi).

TABAKA TEKTONİĞİ
Yer yüzeyinde sürüklenen kıtasal ve okyanus kabuk plakaları tabaka olarak adlandırılır.
Tabaka tektoniği levhaların kırılmaları, hareket etmeleri ve çarpışarak yer yüzeyini oluşturmalarını açıklamaya yönelik bir teoridir. Tektonik tabakalar, yer yüzeyinde belirli bir olçimde hareket etmez.
Kıtalar hareket ederken oerilebilir. Bu gerçekleştiğinde kabuk kalınlaşır e yüzey seviyesi düşer.
Ateş küre, magma ve levhalar
Suriye’den Mozambik’e Kadar uzanan Büyük Rift Vadisi, Afrika kıtasının zayıf bir noktadan gerilmesiyle oluşmuştur. Kuzey Denizi, Avrupa kıtasının gerilmesiyle oluşmuştur.
Bir kıtasal tabaka çok fazla gerilirse kırılabilir. 0 zaman, kırıklar arasında yeni okyanus kabuğu oluşur.
Kıtasal tabakalar çarpıştığında, tabakalar kenarlardan bükülür ve dağ silsileleri oluşur. Alp Dağları, Afrika ve Avrupa’nın çarpışmasıyla uşmuştur.
Tabakaların birbirini itmesiyle hâlâ şükselmesini sürdüren Himalayalar, Hindistan’ın Asya’ya çarpmasıyla oluşmuştur.

FAY HATLARI
iki tektonik tabaka arasındaki sınıra fay adı verilir. Farklı yönlerde hareket eden komşu tabakalar birbirlerine sürtünürler.
Bu durum Kaliforniya sahili yakınındaki San Andreas fayında oluşur. Faydaki hareket aylar veya yıllar boyunca sürecek olursa çevre kayalarda büyük bir gerilim oluşur. Fay gerilimi boşalttığında ise deprem oluşur.
Kıtalar her yıl birkaç santimetre sürüklense de fay hatlarındaki hareketi ölçen lazerler ve uydu gözetimi ile takip edilebilirler.
Yer bilimciler, katılaştıkları zaman ve yerdeki manyetik alanları kaydeden volkanik kayaların manyetizmasını kullanarak kıtasal sürüklenmenin geçmişini saptayabilirler.