1. Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Dönemi Gelişmeleri / Muharebeler – Konu Anlatımı – Ders Notları  

• 1.TBMM DÖNEMİ (23 NİSAN 1920 – 11 AĞUSTOS 1923)

 

• Teşkilati Esasiye’yi (1921 Anayasasını) hazırladığı için kurucu meclistir.
• Egemenliği millete verdiği için ihtilalci bir meclistir
• Yasama,yürütme ve yargı yetkilerini kendinde topladığı için olağanüstü bir meclistir. (güçler birliği)
• Meclis hükümeti sistemi benimsendi.
• Azınlıklardan milletvekili olmadığı için ulusal meclistir.
• Bu mecliste partiler yoktur gruplar vardır. (müdafaai hukukçular, halk zümresi, tesanüd, istiklal, yeşilorducular ve ıslahat grubu)
• İki dereceli seçimle seçilmişlerdir. (1946 ya kadar çift dereceli seçim sistemi devam etmiştir)

 

• Meclisin aldığı ilk kararlar (24 Nisan Önergesi)
• Meclisin üstünde bir kuvvet yoktur
• Hükümet kurmak mecburidir.
• Geçici padişah vekili çıkarmak veya hükümet başkanı tanımak uygun değildir.
• Padişah ve halife sonradan düzenlenecek yasaya göre hareket edecektir.

 

• Çıkartılan ilk kanunlar
• Ağnam vergisinin 4 katına çıkartılması (hayvan vergisi) – çıkarılan ilk yasadır.
• Hıyaneti Vataniye Kanunu – 29 NİSAN 1920
• Nisabı Müzakere Kanunu (meclis iç tüzüğü ilgilidir) – 5 Eylül 1920
• Firariler Hakkında Kanun ve İstiklal Mahkemeleri (1927 de kapanmıştır) – 11 Eylül 1920
• Men-i Müskirat Kanunu (içki yasağı) – 10 Eylül 1920  ve Men-i İsrafat Kanunu (israfın yasaklanması) – 25 Kasım 1920
• Başkomutanlık Kanunu – 5 Ağustos 1921

• 1.TBMM’ye Karşı Ayaklanmalar
• 

   

• * Doğrudan İstanbul Hükümetinin çıkardığı ayaklanmalar (boğazlarla ilgili)
• Ahmet Anzavur Ayaklanması (Manyas,Susurluk,Gönen çevresinde çıkan isyanı Çerkez Ethem bastırdı)
• Kuvayi inzibatiye Ayaklanması(Halifelik Ordusu) (Adapazarı,Geyve,Sapanca etrafında çıkan isyanı Ali Fuat Cebesoy komutanlığında Kuvayi Milliye bastırdı

 

• * İstanbul Hükümeti ve İtilaf Devletlerinin beraber çıkarttıkları ayaklanmalar
• Bolu, Düzce, Hendek, Adapazarı ayaklanmaları (Boğazlarla ilgili)– Ali Fuat Cebesoy ve Refet Bele komutanlığındaki Kuvayi Milliye bastırdı
• Yozgat(çapanoğlu) ayaklanması – Çerkez Ethem bastırdı
• Afyon(çopur musa) isyanı
• Konya (Delibaş Mehmet, Bozkır ve Çumra) isyanları
• Milli Aşiret Ayaklanması(Urfa)
• Mardin(Ali Batı) isyanı
• Koçkiri, Bayburt(şeyh eşref) ve Cemil Çeto İsyanları

 

• * Azınlıkların Çıkardıkları Ayaklanmalar
• Ermeniler, Doğu Anadolu ve Çukurova Bölgesinde,
• Rumlar, Karadeniz ve Ege Bölgesinde en uzun süren isyanları çıkartmışlardır.

 

• * Çerkez Ethem ve Demirci Mehmet Efe İsyanları
• Kuvayi Milliye yanlısı olmalarına rağmen düzenli ordunun emrine girmek istemedikleri için ayaklanmışlardır.

                   

• Sevr Antlaşması – 10 Ağustos 1920
• Sevr Antlaşmasının Taslağı San Remo Konferansında hazırlandı.(16-26 Nisan 1920)
• Sevr Antlaşmasını, Rıza Tevfik, Reşat Halis, Hadi Paşa imzaladı.
• 
• Sevr Antlaşması, Meclisin onayından geçmediği için geçersiz sayılmıştır.

 

• Gümrü Antlaşması – (3 Aralık 1920)
• Ermenilerle imzalandı.
• TBMM’nin kazandığı ilk askeri başarıdır.
• TBMM’nin uluslararası alanda imzaladığı ilk antlaşmadır
• TBMM’yi ve Misaki Milli’yi tanıyan ilk yabancı devletErmenistan’dır.

• Batum Antlaşması (23 Şubat 1921)
• Gürcistan’ın Batum ve Ardahan’ı işgali akibetinde gerçekleşen Posof Harekatı sonucunda yapılan bu antlaşma ile gürcü işgalinden kurtarılmıştır bu iki şehir.

• Gediz Muharebesi  (24 Ekim 1920)
• Ali Fuat Paşa ve Çerkez Ethem kuvvetlerinin Gediz’de bulunan Yunan kuvvetlerine saldırması üzerine başlamıştır.
• Başarısızlıkla sonuçlanmıştır.

 

• Düzenli Ordunun Kurulması (10 Kasım 1920)
• Gediz Muharebesi başarızlığı üzerine Kuvayi Milliye birlikleri kaldırılmış Ali Fuat Cebesoy görevden alınmıştır. Batı Cephesi ikiye ayrılarak;
• Albay İsmet Bey Batı Cephesinin kuzeyine, Refet Bey Güney Cephesine atanmıştır.

 

• Bilecik Görüşmeleri(5 Aralık 1920)
• Mustafa Kemal ile İstanbul’daki Tevfik Paşa hükümeti adına Ahmet İzzet Paşa ve Salih Paşa arasında yapılmıştır.
• Görüşmelerden herhangi bir sonuç çıkmamış, İstanbul’dan gelenler zorla Ankara’ya götürülerek ulusal harekete katıldıkları izlenimini verilmesi amaçlanmıştır.

• 1.İnönü Muharebesi (6-10 Ocak 1921)
• İsmet Paşa, albaylıktan tuğgeneralliğe yükseldi.

 

• * Teşkilatı Esasiye Kanunu (20 Ocak 1921) Yeni Türk Devleti’nin İlk Anayasası

 

• * Londra Konferansı (23 şubat-12 Mart 1921) Sadrazam Tevfik Paşa, söz sırası kendisine gelince, “Ben sözü Türk Milletinin gerçek temsilcisi olan Türkiye Büyük Millet Meclisi Başdelegesine bırakıyorum” diyerek konuşma yetkisini Bekir Sami Bey’e bıraktı.
• Bu konferansın asıl amacı Sevr maddelerini kabul ettirmek ve TBMM hükümetini oyalayarak Yunanlılara zaman kazandırmaktır.

 

• * Afganistan ile Dostluk Antlaşması (1 Mart 1921)

 

• * İstiklal Marşının Kabulü (12 Mart 1921)
• Milli bir İstiklal Marşı yazılması için yarışmayı düzenleyen Maarif Vekaleti’dir.(meb)
• İstiklâl Marşı’nı okuyan ilk kişi dönemin Milli Eğitim Bakanı Hamdullah Suphi Tanrıöver’dir.
• İstiklal Marşı İlk kez Açıksöz Gazetesi’nde yayımlanmıştır.

 

• * Moskova Dostluk Antlaşması (16 Mart 1921)
• Ali Fuat Paşa, Dr. Rıza Nur , Yusuf Kemal Tengirşenk – Çiçerin imzalamıştır.
• Ortak düşmana karşı birlikte hareket etme düşüncesi vardır.
• Ruslar siyasi rejimini Türkiye üzerinden dünyaya yaymak istiyordu.
• Ruslar TBMM’yi ve Misaki Milliyi tanıyan ilk Avrupalı büyük devlet oldu.
• * Çarlık Rusya ile yapılan antlaşmalar geçersiz sayıldı.
• * Boğazların geleceği karadenize kıyısı olan devletlerin katılacağı konferansla belirlenecektir.
• Ruslar Batum’un Gürcülere verilmesi şartı ile Gümrü ve Batum antlaşmalarını tanıdı. (misaki milliden ilk kez taviz verildi)

 

• 2.İnönü Muharebesi  (23 Mart – 1 Nisan 1921)
• * Fransa Zonguldak’tan , İtalya  Anadolu’dan çekildi.
• * İngiltere Malta’daki 40 esiri bıraktı
• * Mustafa Kemal, bu zaferin sonunda İsmet Paşa’ya çektiği kutlama telgrafında; “Siz orada, yalnız düşmanı değil, milletin kötü giden talihini de yendiniz” diyerek İsmet Paşa’yı onurlandırdı.

 

• Eskişehir-Kütahya Muharebeleri (10-24 Temmuz 1921)
• * Mağlubiyetle sonuçlandı. Ordu Sakarya nehrine kadar çekildi
• * Meclisin Kayseri’ye taşınması gündeme geldi.
• * Başkomutanlık Kanunu çıkartıldı (3 aylık süre ile)
• * Tekalifi Milliye Emirleri yayımlandı (milli vergi yükümlülükleri) Tekalifi Milliye emirlerini yayımlayan meclis değil, Başkomutanlık yetkisini kullanan Mustafa Kemal’dir. Tekalifi Milliye meclis onayından geçmemiştir (7 Ağustos 1921)
• * İstiklal Mahkemeleri kuruldu.
• * Maarif Kongresi (15 Temmuz 1921)

 

•  SAKARYA MEYDAN SAVAŞI (SUBAYLAR SAVAŞI) (23 Ağustos-13 Eylül 1921)
• İlk kez taarruza geçildi
• ! 13 Eylül 1683 tarihinde Viyana’da başlayan çekilme, 238 sene sonra Sakarya’da durmuştur.

• * Kars Antlaşması (13 Ekim 1921) Azerbaycan,Gürcistan,Ermenistan ve TBMM arasında imzalandı.(Rusların aracılığı ile)
• * Bu antlaşma ile doğu sınırı kesinlik kazandı.
• Boğazların güvenliğine yönelik ortak harekete ve Nahçivan’ın özerk yapıya kavuşturulmasına karar verildi.

• * Ankara Antlaşması (20 Ekim 1921) Fransa ile imzalandı-Güney cephesi tamamen kapandı – Fransa Anadolu’dan çekildi.
• Bu antlaşma ile TBMM’yi tanıyan ilk İtilaf devleti Fransa olmuştur.

• İtalya Anadoluyu tamamen boşalttı.

• Ukrayna ile dostluk antlaşması yapıldı.

• İngiltere ile esir değişimi antlaşması yapıldı

• Mustafa Kemal Paşa ise TBMM tarafından Mareşal rütbesine terfi ettirildi ve Gazi ünvanı verildi.

• Mustafa Kemal Paşa, “Hatt-ı müdafaa yoktur; sath-ı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır. Vatanın her karış toprağı vatandaş kanıyla sulanmadıkça vatan terk olunamaz.” demiştir.

 

• BAŞKOMUTANLIK MEYDAN MUHAREBESİ (BÜYÜK TAARRUZ) (26 Ağustos-9 Eylül 1922)
• M.Kemal : “Ordular İlk hedefiniz Akdenizdir. İleri! ” emrini bu savaşta vermiştir (Akdeniz, genel olarak şu an Ege Denizi dediğimiz deniz içinde kullanılmaktaydı..)

• Anadoludaki düşman işgali sona erdi. İngiltere yalnız kaldı. Sonucunda;

• * Mudanya Ateşkes Antlaşması imzalanmıştır(11 Ekim 1922)-İngiltere,İtalya,Fransa ve TBMM arasında. Yunanistan’ı İngiltere temsil etti.
• (Türk heyeti: İsmet İnönü, Asım Gündüz, Tevfik Bıyıklıoğlu, Tahsin Bey)

• * Batı Cephesi kapandı.Doğu Trakya,İstanbul ve Boğazlar savaş yapılmadan geri alındı.

• Osmanlı Devleti hukuken sona erdi.

• Saltanat kaldırıldı (1 Kasım 1922)(Osmanlı resmen sona erdi)

   

• Lozan Konferansı (20 Kasım 1922 – 24 Temmuz 1923)
• Amerika gözlemci olarak katıldı. Bulgaristan ve Sovyet Rusya Boğazlar konusunda konferansa katıldı.
• Kapitülasyonlar ve Ermeni yurdu taviz verilmeyecek iki önemli konuydu.
• İtilaf devletlerininde taviz vermemsi üzerine görüşmeler kesildi ve bu arada İzmir İktisat Kongresi toplandı.(17 Şubat 1923)
• 24 Temmuzda 1923’te antlaşma 1.TBMM tarafından imzaladı,
• Türk delegeler; İsmet İnönü, Rıza Nur, Hasan Saka
• 
• 2.TBMM onayladı (23 Ağustos 1923)
• Kapitülasyonlar kaldırıldı
• Tüm azınlıklar Türk vatandaşı sayıldı.
• Osmanlı borçları taksitlendirildi.
• Boğazlar başkanı Türk olan bir komisyon yönetimine bırakıldı.Ticaret gemilerinin geçişi serbest bırakıldı,savaş gemilerinin geçişine sınırlamalar getirildi.
• Yunanistan, Karaağaç İstasyonu ve Bosnaköyü savaş tazminatı olarak Türkiye’ye verdi.
• Gökçeada(imroz), Bozcaada(taşoz) ve tavşan adaları Türkiye’ye bırakıldı.
• Ege adaları Yunanlılara(Türkiye’ye yakın yerleri silahlandırmayacak), Rodos ve Oniki Ada İtalyanlara, Kıbrıs İngilizlere bırakıldı.
• Yabancı okulların varlığının devam etmesine karar kılındı.
• Gökçeada,Bozcaada ve İstanbul’da yaşayan Rumlar ile Batı Trakya’da yaşayan Türkler, mübadele kapsamı dışında tutuldu.
• Suriye sınırı, boğazlar, adalar ve patrikhane konuları OLUMSUZ sonuçlandı. Irak sınırı çözümlenemedi.
• Yabancı okullar, Irak sınırı, Osmanlı borçları, Suriye sınırı, Boğazlar ve Nüfus mübadelesi tekrar gündeme geldi.

 

• DOĞU CEPHESİ    >>>    Gümrü (3 Aralık 1920) Ant.  ile kapandı.
• GÜNEY CEPHESİ   >>>    Ankara Ant (20 Ekim 1921) ile kapandı  (Sakarya Meydan Savaşı sonrası)
• BATI CEPHESİ        >>>    Mudanya Ateşkes Ant (11 Ekim 1922)  ile kapandı
• BOĞAZLAR Sorunu       >>> MONTRÖ ANT(1936) ile çözümlendi

 

• Antep’e “Gazi” ünvanı 1921′de, (İstiklal madalyası 2008′de verildi)
• Maraş’a “Kahraman” ünvanı 1973′de,
• Urfa’ya “Şanlı” ünvanı 1984′te verilmiştir.

  Tarih Konu Anlatımları – Ders Notları (Tüm Konular)